... تا اوج
دست نوشته های رضا امیدی... تا اوج
دست نوشته های رضا امیدیاگرهای سبز ( ۲ )
در بخش نظرات پست قبل با عنوان ؛ اگرهای سبز ؛ آقای ناصر یارمحمدیان نقدی را به شرح ذیل مطرح کرده اند:
"همیشه توی این فکر بودم که آیا هدف بزرگ داشتن خوبه یا نه چون هدف بزرگ از ارزوی بزرگ پدید میاد و در دین بسیار از داشتن ارزوی بزرگ نهی شده ( میتونی به فهرست موضوعی نهج البلاغه رجوع کنی و روایات متعدد در این زمیته رو ببینی توی خطبه همام هم هست) اینجا من دچار تناقض در نگاه به آینده میشم چون داشتن هدف بزرگ رو خیلی مفید میدونم همچنین یک مشکل دیگه دارم و اون تشخیص و ملاک تشخیص آرزوی بزرگ از کوچک استَ مثلا آیا آرزوهای بزرگ ؛معنوی؛ را هم شامل میشود؟ "
به ایشان قول دادم شرح مبسوطی را بر موضوع مطرح شده بنویسم که امروز فرصت شد.
یکی از مصادری که می توان به کمک آن به مفهوم واقعی واژه ای در قرآن و روایات صرفنظر از معنای لفظی و یا مفعوم عرفی و عامیانه آن پی برد، واژه بکاررفته در مقابل آن است.
برای نمونه در نظر توده مردم علم و جهل در مقابل یکدیگر به کار می روند و می گوییم فلانی یا عالم است و یا جاهل. که معنای متضادی از آن استنباط می شود.
ولیکن در متون قرآنی و روایی عقل و جهل در مقابل یکدیگر به کار می روند نه علم و جهل. بنابراین یک مفهوم دیگری را از عقل برای ما مستند می سازد. لذا در بیان قرآن یا کلام معصوم ممکن است کسی عالم باشد و در عین حال جاهل.
برای مثال امام رضا علیه السلام می فرماید: بهترین دوست تو عقل تو و بدترین دشمن تو جهل توست.
اکنون با این الگوی بیان شده درباره واژه آرزو تامل بیشتری می کنیم تا معنا و مراد واقعی آن مشخص و بدینوسیله آرزوی نهی شده در بیان معصوم درک گردد.
من این واژه را با عنوان عربی آن یعنی کلمه امل در نهج البلاغه جستجو کردم و عباراتی که دربرگیرنده این مفهوم است را در ذیل می آورم و توضیحاتی را ارائه می کنم.
خطبه = 28
اَلا عامِلٌ لِنَفْسِهِ قَبْلَ یوْمِ بُؤْسِهِ؟ اَلا وَ اِنَّکُمْ فى اَیامِ اَمَل مِنْ وَرائِهِ
آیا کسى نیست که پیش از رسیدن روز سختى اش چاره اندیشد؟ هش دارید که شما در روزگار آرزو هستید
شرح: قرار گرفتن هشدار بین دو اصطلاح روز سختی( کنایه از آخرت) و روزگار آرزو ( کنایه از دنیا ) بسیار دقیق است و تشابه معنایی با حدیث " دنیا مزرعه آخرت است " . در همین حدیث اگر دقت کنیم درمی یابیم که یک مجموعه محدود ( دنیا )در کنار یک مجموعه نامحدود (آخرت ) قرار گرفته است و البته این سوال را برمی انگیزد که چگونه می توان در یک محدود خود را برای نامحدود آماده ساخت و این منطقی و یا عادلانه است؟ که بلافاصله بین این دو مفهوم، کلمه مزرعه را بیان می کند که نوعی کمیابی به ذهن متبادر می گردد به این معنا که بایستی منابع محدود خود از جمله زمانی که در اختیار داریم ( عمر،جوانی، سلامتی و... ) را به گونه ای بکار گیریم که برای نیازهای نامحدود ( ابدیت ) ره توشه لازم را فراهم سازیم. از آنجا که در مفاهیم اسلامی، دنیا به طور کلی طرد نشده است چه اینکه اگر ذاتا نامطلوب بود ما در آن قرار نمی گرفتیم. از طرفی دو بعدی بودن انسان، نوسانی درونی را بر سر انتخابها ایجاد می کند. بنابراین سوال اساسی این است ،در این مزرعه ای که بصورت محدود در اختیار داریم چه محصولی کشت کنیم و چگونه از آن صیانت نماییم تا محصولی فراهم گردد که بی نهایت ما را تغذیه نماید؟
افراد مختلف،الگوهای متفاوتی را انتخاب کرده اند. گروهی تارک دنیا شده و به کنجی خزیده و به اصطلاح خود،آخرت خود را آباد می کنند که البته در سیره حضرت رسول جایگاهی ندارد. و گروهی قید آن طرف را زده اند و به اندازه سهم این دنیا در تلاشند و در روزگار ما کم هم نیستند.
اما راه سوم و میانه ای هم هست به گونه ای که بتوان از تمام نعمتها و لذتهای این دنیا استفاده کرد ولی آنها را در جهتی به سوی اویی بکار برد. این مفهوم در قرآن با اصطلاح ؛ صبغه الله ؛ آماده است و صبغه به معنای رنگ است یعنی رنگ خدایی.
زندگی ما یک حرکت از اویی و به سوی اویی است . آرزوها و باورها و هدفها باید در جهت از او و به سوی او تعریف شوند. این که فرمود انا لله و انا الیه راجعون ناظر به همین مبدا و مقصد حرکتی ماست. و این معیار و شاخص مهمی است.
بنابراین در کل این خطبه ها، آرزویی طرد می شود که ما را از این جهت دور سازد و نه تنها آرزو، بلکه علمی که چنین نتیجه ای را ندارد، حتی دینی که چنین نتیجه ای را ندارد نهی شده است.
خطبه = 28
اَجَلٌ. فَمَنْ عَمِلَ فى اَیامِ اَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ اَجَلِهِ فَقَدْ نَفَعَهُ عَمَلُهُ،
که به دنبالش مرگ است. کسى که در ایام آرزو قبل از آنکه مرگش فرا رسد عمل کند عملش سودمند است،
خطبه = 28
وَ لَمْ یضْرُرْهُ اَجَلُهُ. وَ مَنْ قَصَّرَ فى اَیامِ اَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ اَجَلِهِ فَقَدْ
و مرگش به او زیان نرساند، و آن که در روزگار آرزویش پیش از رسیدن مرگش تقصیر کند محصول کارش
خطبه = 28
وَ اِنَّ اَخْوَفَ ما اَخافُ عَلَیکُمُ اتِّباعُ الْهَوى وَ طُولُ الاَْمَلِ.
ترسناکترین چیزى که از آن بر شما مى ترسم پیروى هوا و آرزوى دراز است.
خطبه = 42
الاَْمَلِ. فَاَمّا اتِّباعُ الْهَوى فَیصُدُّ عَنِ الْحَقِّ. وَ اَمّا طُولُ الاَْمَلِ فَینْسِى
بى مرزبودن آرزو. اماپیروى هواى نفس انسان را از حق بازمى دارد، وبى مرزبودن آرزوآخرت را ازیاد
شرح: در ابتدای خطبه ایشان می فرمایند: ای مردم ترسناکترین چیزی که بر شما می ترسم دو چیز است: یکی هوای نفس و دیگری بی مرز بودن آرزو. اما پیروی هوای نفس، انسان را از حق باز می دارد که این نشان دهنده آن است که نیل به حق تابعی مستقیم از نفس است . و سپس بی مرز بودن آرزویی که آخرت را از یاد می برد ( آرزویی که جهت آن بسوی اویی نیست ) مورد تاکید قرار می دهد و جالب آنکه در ادامه بلافاصله در مذمت دنیا سخن می گویند.
خطبه = 52
الدّارِ، الْمَقْدُورِ عَلى اَهْلِها الزَّوالُ، وَ لایغْلِبَنَّکُمْ فیهَا الاَْمَلُ،
دنیایى که فنا براى اهلش مقرر شده جزم کنید، آرزو در اینجا شما را مغلوب خود نکند،
شرح: هر چند در مفاهیم اسلامی طرد دنیا به معنای انزوا و گوشه گیری و عدم بهره گیری از نعمتهای خدادادی رد شده است ولی واقعیت آن است که دنیا جذبه وکشش خاص خود را داراست و این یکی از ویژگیهای دنیاست.
خطبه = 63
وَ قَدَّمَ تَوْبَتَهُ، وَ غَلَبَ شَهْوَتَهُ، فَاِنَّ اَجَلَهُ مَسْتُورٌ عَنْهُ، وَ اَمَلَهُ خادِعٌ
و توبه اش را پیش انداخت، و بر شهوتش پیروز شد، زیرا زمان اجل انسان مخفى است، و آرزویش گول زننده
خطبه = 80
اَیهَا النّاسُ، الزَّهادَةُ قِصَرُ الاَْمَلِ، وَالشُّکْرُ عِنْدَ النِّعَمِ، وَالْوَرَعُ
اى مردم، زهد عبارت از کوتاهى آرزو، شکر نزد نعمت، و کناره گیرى از
خطبه = 82
الاِْسْتِسْلامِ وَ الذِّلَّةِ، قَدْ ضَلَّتِ الْحِیلُ، وَ انْقَطَعَ الاَْمَلُ،
و خوارى بر آنان پوشانده مى شود، روزى است که چاره سازى در آن کارساز نیست، آرزو قطع شده،
خطبه = 85
فَاِنَّها الْحالِقَةُ. وَ اعْلَمُوا اَنَّ الاَْمَلَ یسْهِى الْعَقْلَ، وَ ینْسِى
زیرا عداوت باعث زوال خیر و برکت است. بدانید که آرزو عقل را به اشتباه مى اندازد، و یاد خدا را فراموشى
خطبه = 85
الذِّکْرَ. فَاَکْذِبُوا الاَْمَلَ، فَاِنَّهُ غَرُورٌ، وَ صاحِبُهُ مَغْرُورٌ.
مى دهد. پس آرزو را محقق مسازید که فریبنده است، و صاحبش فریب خورده
خطبه = 99
الصَّنائِعُ، وَ اَراکُمْ ما کُنْتُمْ تَأْمُلُونَ.
ظهور قائم) نسبت به شما کامل شده، و شما را به آنچه آرزو مى کردید رسانده است.
خطبه = 113
وَاسْتَقْرَبُوا الاَْجَلَ فَبادَرُوا الْعَمَلَ، وَ کَذَّبُوا الاَْمَلَ فَلاحَظُوا الاَْجَلَ.
مرگ را نزدیک دانستند پس به انجام عمل شتافتند، و آرزو را تکذیب کردند پس مرگ را در نظر آوردند.
خطبه = 113
یشْرِفُ عَلى اَمَلِهِ فَیقْتَطِعُهُ حُضُورُ اَجَلِهِ، فَلا اَمَلٌ یدْرَکَ،
نزدیک است انسان به آرزویش برسد ناگهان حضور مرگ امیدش را قطع مى کند، بر این حساب نه آرزو درک مى شود،
خطبه = 129
عِبادَ اللّهِ، اِنَّکُمْ وَ ما تَأْمُلُونَ مِنْ هذِهِ الدُّنْیا اَثْوِیاءُ مُؤَجَّلُونَ،
بندگان خدا، شما و آنچه از این دنیا آرزو دارید مهمانانى هستید با مدتى معین
خطبه = 132
الاِْقْلالَ، وَ اَمِنَ الْعَواقِبَ ــ طُولَ اَمَل وَاسْتِبْعادَ اَجَل ــ
ترسیدند، و به خاطر آرزوى طولانى و دور شمردن مرگ خود را از عواقب خطرناک در امان دیدند،
خطبه = 132
اَما رَاَیتُمُ الَّذینَ یأْمُلُونَ بَعیداً، وَ یبْنُونَ مَشیداً، وَ یجْمَعُونَ
آیا ندیده اید آنان را که دچار آرزوهاى طولانى بودند، و کاخهاى محکم مى ساختند، و ثروت فراوان
خطبه = 137
فیما اَمَّلا وَ عَمِلا. وَ لَقَدِ اسْتَثَبْتُهُما قَبْلَ الْقِتالِ، وَاسْتَأْنَیتُ بِهِما
آنچه آرزو کردند و به اجرا گذاشتند بدى ارائه کن. من پیش از جنگ توبه آنان را خواستم، و پیش از
خطبه = 182
الاْجالَ، فَاِنَّ النّاسَ یوشِکُ اَنْ ینْقَطِعَ بِهِمُ الاَْمَلُ، وَ یرْهَقَهُمُ الاَْجَلُ،
پیشى جویید، زیرا نزدیک است آرزوى مردم قطع شود، و اجل گریبانشان را بگیرد
خطبه = 184
یمْزُجُ الْحِلْمَ بِالْعِلْمِ، وَ الْقَوْلَ بِالْعَمَلِ. تَراهُ قَریباً اَمَلُهُ، قَلیلاً زَلَلُهُ،
بردبارى را با دانش، و گفتار را با عمل آمیخته مى کند. آرزویش کم و کوتاه، لغزشش اندک،
گزیده ها قسمت = 1 شماره = 19
وَ قالَ عَلَیهِ السَّلامُ: مَنْ جَرى فى عِنانِ اَمَلِهِ عَثَرَ بِاَجَلِهِ.
و آن حضرت فرمود: آن که در پى آرزویش بشتابد به اجل خویش به سر درآید
گزیده ها قسمت = 1 شماره = 36
وَ قالَ عَلَیهِ السَّلامُ: مَنْ اَطالَ الاَْمَلَ اَساءَ الْعَمَلَ.
و آن حضرت فرمود: آن که آرزو را طولانى کند کارش را زشت سازد
گزیده ها قسمت = 1 شماره = 150
الاْخِرَةَ بِغَیرِ الْعَمَلِ، وَ یرَجِّى التَّوْبَةَ بِطُولِ الاَْمَلِ.
بدون عمل امید به آخرت دارد، و به آرزوى طولانى توبه را به تأخیر مى اندازد
